Το κίνημα της Εθνικής Άμυνας και ο εθνικός διχασμός

Όταν ήμουν φοιτητής στη Μυτιλήνη, πηγαίναμε σε μια ταβέρνα (που μου άρεσε πλύ), το «Μπουντρούμι».

Αν είσαι 20 χρονών, πίνεις κάμποσο κρασί και ακούς ένα τραγούδι που λέει «Της αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά, της αμύνης το καπέλο έφερε το Βενιζέλο κ.λπ. κ.λπ.» ε, ανεβαίνεις.

Και μόνο που ακούν κάποιοι «διώξανε το βασιλιά» ανεβαίνουν, που να πιούν και λίγο, που να είναι και 20 χρονών…

Η αλήθεια όμως είναι ότι την όλη ιστορία δεν την ήξερα καλά, μόνο πάνω κάτω, και τα γεγονότα τα είχα μπερδεμένα στο μυαλό μου.

Τον Αύγουστο, λοιπόν, του 1914 εξερράγη ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος.

Πρωθυπουργός της Ελλάδας ήταν τότε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ένας πολύ τολμηρός, σε σημείο κυνισμού και καιροσκοπισμού, πολιτικός.

Ο Βενιζέλος λοιπόν πίστευε ότι οι Αγγλογάλλοι (η Αντάντ) θα επικρατούσε στον πόλεμο επί  των Κεντρικών Δυνάμεων (την Τριπλή Συμμαχία) και το συμφέρον της Ελλάδας ήταν φυσικά στο τέλος του πολέμου να είναι απ’ την πλευρά των νικητών, πολύ περισσότερο που η Βουλγαρία και η Τουρκία, σε βάρος των οποίων ήταν εμφανές ότι θα προέκυπταν τα όποια εδαφικά οφέλη της Ελλάδας, ήταν με το μέρος των Κεντρικών Δυνάμεων.

Βέβαια, εδώ τίθενται δύο ζητήματα.

Όλοι ξέρουμε ότι ο Βενιζέλος δικαιώθηκε στην πρόβλεψή του αλλά στην αρχή του πολέμου το ποιος θα επικρατήσει δεν ήταν καθόλου ξεκάθαρο. Ήταν απλά μία υπόθεση και ο καθένας δικαιούταν να κάνει τη δική του.

Κατά την έκρηξη του πολέμου, η Βουλγαρία και η Τουρκία ήταν ουδέτερες και εκείνο που επεδίωκε πρωταρχικά η Αντάντ ήταν η προσέλκυση αυτών των δύο χωρών, και όχι της Ελλάδας, στο στρατόπεδό της. Έτσι κρατούσε αρχικά σε απόσταση την Ελλάδα και δεν δεσμεύθηκε προς αυτήν με κανένα εδαφικό αντάλλαγμα για να μην προκαλέσει τις δύο άλλες χώρες.

Απ’ την άλλη ο βασιλιάς Κωνσταντίνος ήταν φιλογερμανός γενικά (αυτό δεν αμφισβητείται). Είχε σπουδάσει στη Γερμανία, είχε επηρεαστεί από τη γερμανική κουλτούρα και είχε παντρευτεί την αδελφή του Κάιζερ, ο οποίος του είχε απονείμει και τον βαθμό του Στρατάρχη του γερμανικού στρατού. Ε, δεν του πήγαινε η καρδιά να πολεμήσει κατά του κουνιάδου του.

Απ’ την άλλη όμως έβλεπε ότι περιβαλλόμενη από θάλασσα η Ελλάδα ήταν ευπρόσβλητη στον αγγλογαλλικό στόλο που κυριαρχούσε στη Μεσόγειο γι’ αυτό ούτε και κόντρα στους Αγγλογάλλους μπορούσε να πάει.

Τι να κάνει λοιπόν, επεδίωκε την ουδετερότητα.

Έτσι είχαν τα πράγματα, και δώστου ο Βενιζέλος να ακολουθεί ξεκάθαρη φιλοαντατική πολιτική, δώστου το παλάτι να παρεμβαίνει, οπότε τι να κάνει και ο Βενιζέλος; Παραιτείται στις 21 Φεβρουαρίου 1915.

Τον επόμενο Μάιο γίνονται εκλογές και επανεκλέγεται ο Βενιζέλος.

Ξανά μανά η ίδια ιστορία και ο Βενιζέλος παραιτείται για δεύτερη φορά.

Στις εκλογές που διεξάγονται ο Βενιζέλος και το κόμμα του απέχουν και έτσι κερδίζουν οι φιλοβασιλικοί (αλλά η αποχή από τις εκλογές είναι τεράστια).

Την ίδια μέρα με τις εκλογές συγκροτείται στη Θεσσαλονίκη η Επιτροπή Εθνικής Άμυνας από τους βενιζελικούς Αλέξανδρο Ζάννα, Περικλή Αργυρόπουλο και Παμίκο Ζυμβρακάκη.

Και τα δύο αυτά γεγονότα έγιναν σαν σήμερα, στις 6 Δεκεμβρίου 1915.

Κάτω από τον φόβο να δοθεί η Θεσσαλονίκη στη Σερβία απ’ την Αντάντ (αφού εκεί είχαν συγκεντρωθεί τα ηττημένα σερβικά στρατεύματα), η Επιτροπή Εθνικής Άμυνας κηρύττει κίνημα στη Θεσσαλονίκη στις 16 Αυγούστου 1916 και καλεί τον Βενιζέλο ν’ αναλάβει.

Ο Βενιζέλος τάσσεται με το κίνημα και στις 26 Σεπτεμβρίου σχηματίζει προσωρινή κυβέρνηση με αρχικά μέλη την τριανδρία Βενιζέλου-Κουντουριώτη-Δαγκλή.

Η Ελλάδα έχει χωριστεί de facto σε δύο κράτη: αυτό με πρωτεύουσα την Αθήνα που παραμένει πιστό στον Κωνσταντίνο και αυτό με πρωτεύουσα τη Θεσσαλονίκη όπου κυριαρχεί ο Βενιζέλος και είναι φιλικό προς την Αντάντ.

Και αν ο πόλεμος δεν είναι τελικά καθόλου ηρωική περιπέτεια αλλά μια αρρώστια, ο εμφύλιος πόλεμος είναι σαν μια μεταδοτική αρρώστια, σαν τον τύφο.

Και οι δύο παρατάξεις επιδίδονται σε διώξεις και εκκαθαρίσεις των αντιπάλων. Τελικά, με τη βοήθεια των Αγγλογάλλων, οι βενιζελικοί επικρατούν, η Ελλάδα μπαίνει στον Α΄ Π.Π. ως σύμμαχος της Αντάντ, κερδίζει πολλά εδάφη με τη λήξη του πολέμου αλλά μπλέκεται στη μικρασιατική περιπέτεια με τις γνωστές τραγικές συνέπειες.

Εγώ πάντως δεν έχω βγάλει κάποιο συμπέρασμα.

Τι είναι πιο σωστό σε μια διένεξη; Να μένεις ουδέτερος και να μην κινδυνεύεις να χάσεις, αλλά ούτε και να κερδίσεις τίποτα ή να εμπλέκεσαι με πιθανότητες να χάσεις, αλλά και να κερδίσεις;