Ο ψυχοθεραπευτικός ρόλος του καφενείου

Ένα από τα πράγματα που μου έλειψαν τα τελευταία χρόνια είναι ότι (κυρίως λόγω προβλημάτων υγείας) δεν μπορώ να πηγαίνω όσο συχνά θέλω στο αγαπημένο μου στέκι, ας το πούμε καφενείο για χάρη ευκολίας, αν και το ξέρω ότι η λέξη «καφενείο» είναι φορτωμένη με συμβολισμούς και χρωματισμούς, συχνά καθόλου θετικούς.

Η ιστορία του καφενείου στην Ελλάδα είναι πολύ παλιά και ανάγεται στην εποχή της τουρκοκρατίας και κυρίως στην εποχή της ίδρυσης του νέου ελληνικού κράτους. Τουλάχιστον με τη μορφή που το έχουμε στο μυαλό μας, γιατί αν το δούμε ως τόπο κοινωνικής συνάθροισης, θα πρέπει να πάμε πίσω στην αρχαιότητα.

Ο καφές ήρθε στην Ελλάδα τον 17ο αιώνα. Οι Έλληνες ως υπήκοοι του σουλτάνου, δοκιμάζουν τον καφέ πριν από τους άλλους Ευρωπαίους.

Ο καφές - ποικιλία Αράμπικα - ανακαλύφθηκε στα υψίπεδα της Αιθιοπίας και της Υεμένης τον 6^ο αιώνα μ.Χ. όπου φύονταν σαν αυτοφυές φυτό (εκεί είναι η πατρίδα του καφέ λοιπόν). Μέχρι και τον 16^ο αιώνα καλλιεργούνταν αποκλειστικά σε αυτές τις δύο χώρες και σταδιακά εξαπλώθηκε αργότερα στην Ινδία και την Κεϋλάνη, τα νησιά της Καραϊβικής και τη Βραζιλία.

Μεταξύ 1890 και 1930 αναπτύσσεται η καλλιέργεια του καφέ και στη Δυτική Αφρική όπου και ανακαλύπτεται μία άλλη αυτοφυής ποικιλία, η Ρομπούστα, στις δυτικές περιοχές του τότε Ζαΐρ. Την ίδια εποχή η καλλιέργεια του Αράμπικα εξαπλώνεται στην Λατινική Αμερική (Μεξικό, Γουατεμάλα, Κολομβία κ.α.) ενώ το δεύτερο μισό του 20^ου  αιώνα η Ρομπούστα εξαπλώνεται σε Δυτική και Νότια Αφρική και δίνει νέα ώθηση στις υπάρχουσες φυτείες στην Ινδία, Ινδονησία και Ινδοκίνα.

Όμως πλέον στην Ελλάδα καταναλώνουμε κυρίως στιγμιαίο καφέ. Ο καφές αυτός εφευρέθηκε (όχι ανακαλύφθηκε) το 1901 από τον Ιάπωνα Σατόρι Κάτο, επιστήμονα που δούλευε στο Σικάγο των ΗΠΑ. Την πρωταπριλιά του 1938 ο στιγμιαίος καφές παρουσιάστηκε στο εμπόριο από την ελβετική εταιρία Nestlé με το εμπορικό όνομα Nescafé.

Ο στιγμιαίος καφές διαδόθηκε ταχύτατα σε όλο τον κόσμο λόγω κυρίως του πλεονεκτήματός του ότι μπορεί να παρασκευαστεί πολύ πιο απλά απ’ τον καταναλωτή σε σχέση με τους άλλους τύπους καφέ,  καθώς και της μεγάλης διάρκειας ζωής του.

Και για να έρθουμε στα καθ’ ημάς, τι είναι εκείνο που αντιπροσωπεύει όσο τίποτα άλλο (και δεν αναφέρομαι μόνο στους καφέδες) τη ζωή των νεοελλήνων; Μα φυσικά ο φραπές!

Προσέξατε τι έγραψα; «Ο φραπές». Κανονικά ο φραπές (όπως και ο καφές) ως ξένη λέξη (προέρχεται από τη γαλλική λέξη «frappé» που σημαίνει χτυπημένος) δεν θα έπρεπε να κλίνεται στα ελληνικά. Πλέον όμως έχουμε ξεχάσει ότι η λέξη είναι υιοθετημένη, της βάλαμε κατάληξη και την κλίνουμε, όπως και όλες τις υπόλοιπες λέξεις - παιδιά μας. Γιατί η λέξη, όπως και ο ίδιος ο φραπές, είναι δικό μας παιδί πλέον.

Ο φραπές είναι ένας ελληνικής επινόησης καφές (να μην γράψουμε τώρα από τι αποτελείται μπλα μπλα. Δεν έχω τόσο μεγάλες φιλοδοξίες για το blog αυτό, θεωρώ ότι βασικά το διαβάζουν Έλληνες, άρα ξέρουν τι είναι ο φραπές).

Η εφεύρεσή του φραπέ έγινε τυχαία το 1957 από τον Δημήτρη Βακόνδιο στη Θεσσαλονίκη. Αυτός ήταν υπάλληλος της Nestle-Ελλάς και συνήθιζε να πίνει ζεστό στιγμιαίο καφέ. Ήταν λοιπόν στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης και μια μέρα που δεν έβρισκε ζεστό νερό, σκέφτηκε να χρησιμοποιήσει το σέικερ για να φτιάξει τον καφέ του με κρύο νερό. Έβαλε καφέ, ζάχαρη και νερό, τα κούνησε και δημιούργησε τον πρώτο φραπέ της ιστορίας.

Γιατί ο φραπές κατέκτησε την Ελλάδα; Μερικοί το αποδίδουν στο ζεστό κλίμα της Ελλάδας. Λάθος είναι αυτό. Κάποτε διάβασα ότι το ζεστό κλίμα θέλει και ζεστά ροφήματα. Γι’ αυτό και στις χώρες της Μέσης Ανατολής πίνουν ζεστό καφέ και πολύ τσάι. Άσε που θυμάμαι την πρώτη φορά που πήγα στο Μεξικό, το 2005, ήμασταν στο Γιουκατάν και το κλίμα ήταν ζεστό και υγρό εκεί και φυσικά δεν υπήρχε φραπές πουθενά. Γενικά δεν είναι καθόλου δημοφιλής ο κρύος καφές εκεί (αν και κάνουν πολύ καλό φρεντουτσίνο, αλλά τον λένε αλλιώς, δεν θυμάμαι πως).

Κατά τη γνώμη μου ο φραπές κατέκτησε την Ελλάδα λόγω του ότι πίνεται με αργούς ρυθμούς (η εξήγησή μου γιατί ο καφές είναι τόσο ακριβός στην Ελλάδα είναι ακριβώς αυτή. Σε δύο ώρες, ένα τραπεζάκι μιας καφετέριας στην Ελλάδα πουλάει έναν καφέ ενώ στο εξωτερικό πουλάει 5-6), με χαλαρή διάθεση, συχνά παίζοντας τάβλι και εννοείται πάντα μιλώντας περί ανέμων και υδάτων.

«Μιλώντας περί ανέμων και υδάτων»… Αυτός ήταν ο κύριος λόγος για τον οποίο ήθελα σήμερα ν’ ασχοληθώ με όλα αυτά τα πράγματα.

Για μένα ο ρόλος του καφενείου είναι ψυχοθεραπευτικός, αρκεί να το κάνεις συνειδητά και όχι να πας εκεί μόνο για να παίξεις μια παρτίδα χαρτιά.

Άρα δύο πράγματα είναι απαραίτητα: α) να το κάνεις συνειδητά και να μην πας εκεί μόνο για να σκοτώσεις την ώρα σου και β) να έχεις πάντα καλή παρέα με όσο το δυνατόν κοινά ενδιαφέροντα, όπως στις συνεδρίες  της ομαδικής ψυχοθεραπείας υπάρχουν τα μέλη της ομάδας, με κοινά πάνω κάτω προβλήματα, και 1-2 θεραπευτές.

Τα μέλη σε μια συνεδρία ομαδικής ψυχοθεραπείας ενθαρρύνονται να κάνουν ανατροφοδότηση και να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους μέσω του λόγου. Αυτό τους δίνει τη δυνατότητα να δουν νέες οπτικές του ίδιου θέματος που τους απασχολεί και να διευρύνουν τους ορίζοντές τους. Στην ομαδική ψυχοθεραπεία αναπτύσσεται ένα ασφαλές περιβάλλον στο οποίο υπάρχει εμπιστοσύνη και στο οποίο τα μέλη ενθαρρύνονται να είναι ειλικρινείς με τις σκέψεις τους και τα συναισθήματά τους. Το ίδιο δεν γίνεται και στο καφενείο;

Το ξέρετε ότι κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας παράγονται νευροδιαβιβαστές, δημιουργούνται καινούριοι νευρουποδοχείς, συντίθενται νέες πρωτεΐνες, αναπτύσσονται νέες συνάψεις και κυκλώματα μεταξύ των νευρικών κυττάρων; Δημιουργείται κατά κάποιον τρόπο ύλη! Ε, πάω στοίχημα ότι και το ίδιο γίνεται κατά τη διάρκεια μιας «συνεδρίας» στο καφενείο.

Ναι, μην γελάτε γιατί είναι σοβαρό. Το καφενείο μπορεί να λειτουργήσει σαν τη βαλβίδα της χύτρας ταχύτητας που εκτονώνει τον ατμό, αλλιώς η χύτρα θα εκραγεί. Και από αυτή την άποψη (όχι από την άποψη που τα στερεότυπα επιβάλλουν για τα καφενεία), ευτυχώς που η Ελλάδα είναι ένα απέραντο καφενείο.